Anders kijken en anders denken

De organisatie als sociale werkvoorziening

De organisatie heeft geen doelen, mensen hebben doelen, schreef ik een tijd geleden. Maar moet de organisatie zich dan maar ten dienste stellen van de mensen, ook als zij geen toegevoegde waarde meer hebben voor de organisatie?

Op de blog ‘Organisaties hebben geen doelen, mensen hebben doelen’ ontving ik veel reacties. De meeste waren positief, een aantal negatief, en sommige positief kritisch. Zoals de reactie van Gaston, die in een uitgebreide mail schreef het grotendeels met me eens te zijn, maar dat hij het begrip ‘de bedoeling’ en de doelen van de organisatie toch net iets anders waar-deert. ‘Was het maar zo dat organisaties echt kiezen en voorleven waar het echt om gaat’, schrijft hij, ‘en dit ook zo met hun medewerkers en klanten vormgeven. Ik zie hiervan weinig terug in de praktijk. En omdat dit vaak onhelder blijft (althans niet congruent) zie ik dat er ook geen beroep wordt gedaan op medewerkers om ook vanuit hun eigen kern en essentie aan te geven wat nu voor hen in het werk belangrijk is.’

Koekjes bakken om mensen aan het werk te helpen

Ja, dat zie ik ook wel veel in de praktijk, dat mensen in organisaties vaak erg druk zijn met de organisatie en met elkaar, en niet met waar het in hun werk eigenlijk om gaat, zoals belastingen innen, boeven vangen, lesgeven, et cetera. En dat is natuurlijk niet de bedoeling. Daarom kan het waardevol zijn om daar eens met elkaar het goede gesprek over te hebben: wat is nu eigenlijk belangrijk?

Maar Gaston gaat nog verder. ‘Bovendien’, vervolgt hij, ‘is een organisatie niet opgericht om mensen in dienst te hebben. Het is weliswaar prima als een werknemer ‘gewoon zijn werk doet’, het is ook zo volgens mij dat wanneer er aan zijn kennis/bekwaamheden/vaardigheden geen behoefte meer is, dat dan niet het probleem van de organisatie moet worden. Dat is immers geen sociale werkvoorziening met de bedoeling mensen tot in lengte van dagen van inkomen(szekerheid) te voorzien.’

Daar moest ik toch even over nadenken. In eerste instantie had ik de neiging om hem gelijk te geven: nee, een organisatie is geen sociale werkvoorziening. Toch? Maar is dat eigenlijk wel zo? Zouden we een organisatie niet (ook) als sociale werkvoorziening kunnen zien? Waarom eigenlijk niet? Ik moest denken aan het voorbeeld van het Amerikaanse bedrijf Greyston, dat een koekjesfabriek bouwde om mensen aan het werk te helpen. Hun motto is: ‘We don’t hire people to bake brownies, we bake brownies to hire people.’ Dat is toch een mooie vorm van (sociale) werkvoorziening? Is dat toch vooral een kleinschalig, sympathiek initiatief, of is het meer?

Wiens probleem is het dan wel?

‘Wanneer er aan de kennis/bekwaamheden/vaardigheden van een medewerker geen behoefte meer is’, schrijft Gaston, dan moet dat ‘niet het probleem van de organisatie’ worden. Maar wiens probleem is het dan wel? Kan een organisatie het probleem dan zo maar afschuiven op de maatschappij? Waar is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties eigenlijk?

Ik heb het idee dat organisaties tot de no-nonsense jaren tachtig die maatschappelijk rol beter invulden dan tegenwoordig, denk aan het sociale beleid van Philips. Door de doelmatigheids- en efficiëntie-wind die de afgelopen decennia door het land waaide, zijn veel organisaties een stuk ‘leaner’ en ‘meaner’ geworden. Veel functies zijn daardoor verdwenen, denk aan de koffiejuffrouw en de beheerder van het archief. Dat kun je jammer vinden, maar ja, zeggen we dan, een organisatie is tenslotte geen sociale werkvoorziening. Vaak betrof het mensen voor wie niet makkelijk is om ander werk te vinden. Er is aan hun ‘kennis/bekwaamheid/vaardigheden’ geen behoefte meer. En dus kwamen veel van die mensen in de bijstand terecht, of in een onzeker zelfstandigenbestaan van de post- of pizzabezorger waarmee ze net hun hoofd boven water konden houden. Een probleem van de organisatie waren ze niet meer, wel een probleem van de maatschappij.

LATEN WE ZOVEEL MOGELIJK MENSEN AANNEMEN

Als het over werk gaat, gaat het naar mijn idee ook altijd over het verdelingsvraagstuk: hoe verdelen we de welvaart in ons land op een eerlijke manier? Naar mijn idee is er werk genoeg, maar is het niet eerlijk verdeeld en wordt niet al het werk even goed gewaardeerd. Zo hebben sommigen het stervensdruk, terwijl het anderen nog steeds maar niet lukt om een baan te vinden. En veel mensen zorgen voor ouders of kinderen, of doen vrijwilligerswerk, en doen dit gratis. Gek eigenlijk, dat we dat werk anders (lees: minder) waarderen dan het vullen van een spreadsheet of het bijwonen van een vergadering. Wat zegt dat over ons, en onze (goede) bedoelingen?

Zouden we daarom organisaties niet juist als sociale werkvoorziening moeten zien, zodat ze hun maatschappelijke rol weer op kunnen pakken? En dat we er dan een sport van maken om zoveel mogelijk mensen aan te nemen van wie we ooit dachten dat er aan hun ‘kennis/bekwaamheden/vaardigheden geen behoefte meer’ was. Je kunt je vergissen. Want ik weet zeker, dat als we deze mensen eenmaal hebben aangenomen, ze over ‘kennis/bekwaamheden/vaardigheden’ blijken te beschikken die enorm waardevol is. Als we het maar willen zien, en bereid zijn de bril van doelmatigheid en efficiëntie even af te zetten.

Wie durft?

Heb jij in je organisatie ook wel eens behoefte aan een frisse blik of een goed gesprek? Nodig eens een organisatiefilosoof uit: ben@organisatiefilosoof.nl

Of bestel het boek De Organisatiefilosoof

1 reactie

  1. Lonneke Alsema

    Een mooi artikel, om over na te denken.
    Het was tot 2000 dat ik deelnemer was aan een grote overheidsorganisatie, en daar maakte ik de laatste jaren de ‘slag’ mee tussen verschillende organisatievisies – soms zelfs binnen 1 persoon! En ik had zelf ook loyaliteitsproblemen waar de opgelegde privatisering verder ging dan ik wenselijk achtte.
    Nu gaat de slinger van de privatiseringsklok terug en is er weer een herwaardering van loyaliteit, verantwoordelijkheid van organisaties voor hun personeel, het Rijnlands Model.
    De ruimte voor mantelzorg / vrijwilligerswerk – grijze economie en het evenwicht met de betaalde taken is voor mij ook al een thema sinds 1980, mijn studie aan de IIB.
    Het is mooi om een groeiend gezelschap te vinden dat hierover wil nadenken, én over manieren om daar geleidelijk meer praktische inhoud aan te geven in de acceptatie en implementatie van het recente rapport over Arbeidsmarkt. Durf te dromen – en uitvoeringsstappen te zetten die de goede kant op gaan. Althans niet de verkeerde.
    Zie onder veel meer mijn blog https://lonnekealsema.com/2013/10/05/de-correspondent-over-luilekkerland-en-de-toekomst-van-werk/

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

© 2024 De Organisatiefilosoof

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑