Wat is identiteit? En waarom hebben wij het nodig om groepen te vormen en ons af te zetten tegen anderen? Een relevante vraag in deze #BLM-tijd.

Gisteren Zomergasten gezien? Wat bij mij sterk bleef hangen, was het fragment van de schrijver James Baldwin, waarin hij zegt dat hij geen neger is, maar een mens. ‘But if you think I’m a nigger, it means you need it. And you gotta find out why.’

Hier vindt je de trailer van de film die Baldwin maakte en waarin deze uitspraak ook voorkomt: https://www.faena.com/aleph/articles/i-am-not-your-negro-i-am-a-man-the-lucid-passion-of-james-baldwin/

Gevestigden en buitenstaanders

Ik moest denken aan een onderzoek van de socioloog Norbert Elias naar gevestigden en buitenstaanders. Wat hij daarin laat zien is dat identiteit (van individuen en groepen) gevormd wordt in een dynamisch sociaal proces, waarbij de gevestigden de rol van gevestigden aannemen en buitenstaanders de rol van buitenstaanders. Ze nemen zelfs elkaars vooroordelen over; zo vonden de buitenstaanders bijvoorbeeld dat hun groepsgenoten inderdaad nogal luie en slordige types waren die je niet het stadsbestuur kon toevertrouwen.

Ik schreef over dat onderzoek in mijn boek De Zinmakers.

Het interessante aan dat onderzoek is dat er geen schuldigen (en onschuldigen) zijn; het is een proces waar niemand controle over heeft (maar wel invloed). We vormen groepen en zetten ons daarmee bijna automatisch af tegen andere groepen.

Eigenwaarde

De vraag die Baldwin echter terecht stelt is waarom we dat eigenlijk nodig hebben. Hebben we dan zo weinig eigenwaarde dat we de ander onderuit moeten halen en zwart moeten maken? Wat zegt dat over ons? Is er een mensheid denkbaar die dat niet meer nodig heeft? Zou dat niet de ware evolutie zijn: de ontwikkeling van een soort die in vrede leeft met zijn omgeving en mede-mens en -dier?