Wat is organisatiefilosofie? Eerder schreef ik een artikel waarin ik een mogelijk, doch niet noodzakelijk antwoord op die vraag formuleerde. Een ander mogelijk, doch niet noodzakelijk antwoord vinden we bij Deleuze en Guattari.

“Filosofie”, schrijven Gilles Deleuze and Félix Guattari in hun boek Wat is filosofie? (Qu’est-ce que la philosophy?) is “de kunst van het vormen, uitvinden en fabriceren van concepten”. Die concepten liggen namelijk niet kant en klaar op ons te wachten, als “hemelse lichamen. Er is geen hemel voor concepten. Ze moeten worden uitgevonden, gefabriceerd, of liever nog gecreëerd en ze zouden niets zijn zonder de handtekening van hun maker”.

Plato’s ideeënwereld

Voor de goede filosofische verstaander halen Deleuze en Guattari hier flink uit naar Plato en zijn ideeën, en de vele filosofen die hem daarin volgden. Plato maakte een onderscheid tussen de veranderlijke werkelijkheid en de onveranderlijke ideeënwereld. De boom die je voor je ziet mag dan iedere dag anders zijn, het idee of concept ‘boom’ is dat niet, dat is eeuwig en onveranderlijk. Filosofie voor Plato was dan ook de zoektocht naar die eeuwige en onveranderlijke ideeën of concepten, die verborgen lagen in de veranderlijke werkelijkheid.

Mede onder invloed van Friedrich Nietzsche dachten Deleuze and Guattari daar dus anders over. Concepten zijn niet, maar worden gecreëerd, en filosofen moeten “niet langer concepten accepteren als een gift, ze niet langer alleen zuiveren en oppoetsen, maar ze eerst maken en creëren, ze presenteren en ze overtuigend maken”. En misschien geldt dit niet alleen voor filosofen. Waar Deleuze’s en Guattari’s visie op filosofie ons allemaal bewust van zou kunnen maken, is dat concepten niet zijn, maar dat we ze zelf creëren, in een proces van betekenisgeving.

De organisatie is niet

Neem een concept als ‘organisatie’. Wat betekent het? Is dat een ding? Is het een onveranderlijk idee? En zit er dan iets van dat idee ‘organisatie’ in elke bestaande organisatie, een ‘organisatie-heid’? En wat is dat dan? Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat één persoon (een zelfstandige zonder personeel) geen organisatie is, een maatschap van twee personen ook nog niet, maar… Ja, wanneer begint een organisatie een organisatie te worden? En wanneer houdt een organisatie op een organisatie te zijn?

En hoe zit het met de activiteit van het organiseren? Daarvoor gebruiken we soms ook de term ‘organisatie’, bijvoorbeeld in ‘de organisatie van de marathon van Rotterdam’ (wat trouwens ook op de mensen kan slaan die deze wedstrijd organiseren).

Door dergelijke vragen te stellen, probeert de (organisatie-)filosoof en iedereen die wel eens over dingen nadenkt iets los te maken uit de vastgezette betekenissen die mensen hebben gevormd en ze te helpen nieuwe betekenissen te creëren.

Waarom is dat belangrijk?

Omdat mensen ‘in’ organisaties nogal veel tijd en energie besteden aan die organisatie, kan het nuttig zijn om daar eens bij stil te staan. We zijn bijvoorbeeld nogal druk met het instandhouden van de organisatie. ‘Jongens,’ zeggen managers dan, ‘de wereld verandert, dus moeten wij ook veranderen’. Wat ze bedoelen is dat die jongens (en meisjes natuurlijk) iets moeten gaan doen of veranderen, bijvoorbeeld nog harder werken, innovatiever zijn, klantvriendelijker, meer omzet binnenhalen… Allemaal prima natuurlijk, maar er zit een keerzijde aan. Het geeft veel onrust, het zorgt voor stress, en voor het gevoel dat het nooit genoeg is, dat het altijd beter kan.

En misschien zijn we daar wel een beetje in doorgeslagen…

Continu verbeteren, de zoveelste reorganisatie en herschikking van taken, een cursus hoe om te gaan met werkdruk, feedback geven, klanttevredenheidsonderzoeken, medewerkerstevredenheidsonderzoeken, scoringslijsten, serious games, heisessies…

Het is allemaal een beetje veel.

Organisaties zijn verworden van middel tot doel op zich, en mensen tot productiemiddelen (human resources) die deze machines draaiende moeten houden. Misschien moeten we daarom eens anders gaan denken over organisatie. Of überhaupt eens gaan denken over organisatie, want dat doen we veel te weinig. We nemen maar aan dat de dingen zijn zoals ze zijn, maar dat is dus niet zo.

Laten we daarom nieuwe betekenis geven aan organisatie, betekenis waar we ons prettiger bij voelen en die ons minder stress bezorgt.

Laten we gaan filosoferen over organisatie. 

Op 27 oktober en 25 november organiseer ik twee dagen waarin we precies dat doen: filosoferen over organisatie, en over de problemen die daar keer op keer de kop opsteken. Er is nog plek. Meer informatie en aanmelden: klik hier.