We leven in tijden van versnelling, stelt Hartmut Rosa. Dit leidt tot allerlei gevoelens van vervreemding, tot burnout en depressies. Zijn antwoord hierop: resonantie. Maar hoe bereik je een gevoel van resonantie?

Deze kerstvakantie heb ik me verdiept in het werk van Hartmut Rosa. Deze Duitse socioloog en filosoof maakt een analyse van de laat-moderne tijd en concludeert dat we in tijden van versnelling leven.

Die versnelling is drieledig:

  • Een technische versnelling;
  • Een versnelling van maatschappelijke veranderingen;
  • Een versnelling van het levenstempo.

Deze versnellingen versterken elkaar en worden daarmee ‘totalitair’, dat wil zeggen onontkoombaar. Deze dynamiek leidt tot de paradox dat we steeds meer kunnen in steeds minder tijd, maar daardoor steeds meer het gevoel hebben tijd tekort te komen. Ze worden aangedreven door het principe van concurrentie in de kapitalistische economie en door de belofte van het eeuwige leven. Omdat we niet meer geloven dat die belofte na dit aardse leven wordt ingelost, moeten we alles uit dit leven halen en krijgen we steeds meer haast.

Dit leidt tot gevoelens van vervreemding, tot uitsluiting van diegenen die het tempo niet meer kunnen bijbenen en tot allerlei aandoeningen zoals burnout en depressies.Of, zoals Gergen schrijft:

‘Het dagelijks leven is veranderd in een zee van eisen die ons overspoelt, zonder dat er land in zicht is.’

Wat kunnen we hier tegenoverstellen?

Rosa pleit voor resonantie, een gevoel en een relatievorm van in-de-wereld-zijn (Heidegger) waarin het subject en de wereld als het ware antwoordend tegenover elkaar staan. Deze relatie heeft een transformatief effect op beide zijden, het is een ontmoeting van twee of meer stemmen die op elkaar ingaan. Rosa ziet die relatie niet alleen tussen mensen, maar ook tussen mensen en dingen (de bakker en zijn brood), en tussen mensen en het grotere geheel.

Hoe bereik je zo’n relatie van resonantie?

Rosa geeft hier niet direct antwoord op. Dat is ook logisch, want tips and tricks passen misschien minder goed bij een resonante relatie met de wereld (en eerder bij de wereld van versnelling).

Maar toch geeft hij wel wat hints. Bijvoorbeeld:

‘Resonantie is altijd een dynamisch, procesmatig gebeuren, een tweezijdige ontmoeting’. Het is daarom van belang dat je je openstelt voor zo’n ontmoeting, en bereid bent om geraakt en veranderd te worden.

‘Resonantierelaties kunnen nooit worden afgedwongen of geïnstitutionaliseerd’.

Wanneer je ernaar op zoek bent, dan vind je het waarschijnlijk niet. Het overkomt je, overvalt je misschien wel, op momenten dat je het het minst verwacht.

‘De intensiefste resonantie-ervaringen hebben we vaak wanneer we ergens door overweldigd worden (of wanneer we onszelf overstijgen)’. Rosa geeft voorbeelden van een wandeling in de natuur, een kunstwerk, of een toevallige ontmoeting.

‘…resonantierelatie veronderstellen een zekere openheid ten aanzien van de wereld, dat men bereid is om andere (ook irritante) stemmen te horen en zich erdoor te laten raken’.

Het vergt een zekere bereidheid ‘om zich kwetsbaar op te stellen’ en het aandurven ‘zich te laten veranderen zonder dat van tevoren duidelijk is wat het resultaat is.’ Rosa noemt dit ‘dispositionele resonantie’.

Tenslotte kunnen bepaalde ‘geleerde en ingeoefende rituele praktijken’ ons leren om ons resonant ten aanzien van de wereld en anderen te verhouden. Het is dus van belang om deze rituelen in stand te houden en te koesteren.

Hoe zit dat voor jou? Herken je het verhaal van Rosa over de versnelling? Heb je zelf wel eens resonantie ervaren met dingen, mensen, of het grotere geheel?

Tip: een redelijk goed te lezen boekje van Rosa is Leven in tijden van versnelling. Een pleidooi voor resonantie (2016), uitgegeven door uitgeverij Boom.