Complexiteit kan je behoorlijk lamslaan. Als alles met alles samenhangt en je toch geen controle hebt op wat er gebeurt, kun je net zo goed in je bed blijven liggen. Denk je. Maar ook als je in je bed blijft liggen, gebeurt er iets. 

De wereld wordt steeds complexer. Althans, zo ervaren veel mensen het. Deze toenemende complexiteit wordt veroorzaakt doordat er steeds meer afhankelijkheidsrelaties ontstaan tussen mensen. Je bent afhankelijk van de boer die zijn koeien melkt, van de chauffeur van de melkwagen die de melk van de boer naar de melkfabriek rijdt, van de medewerkers van de melkfabriek dat ze de melk netjes steriliseren en verpakken et cetera et cetera. Als je in een auto rijdt, ben je afhankelijk van de autobouwer dat hij alle schroefjes goed heeft vastgedraaid, van de garage als er een probleem is en van andere weggebruikers als je op tijd thuis wilt zijn.

Voorspelbaar-onvoorspelbaar

Deze toenemende afhankelijkheid veroorzaakt complexe patronen. Die ontstaan namelijk uit de vele lokale interactie (zelforganisatie) van vele agents en die zijn voorspelbaar en onvoorspelbaar tegelijk, regelmatig en onregelmatig, stabiel-instabiel. Je kunt enigszins voorspellen hoe snel je thuis bent en of er files staan, maar er kan altijd wat gebeuren waardoor je voorspelling niet uit komt. Geen van de agents heeft directe controle op wat er ontstaat, jij ook niet. Dit kan je behoorlijk lamslaan. Want als je toch geen controle hebt op wat er gebeurt, waarom zou je je dan überhaupt nog druk maken. Waarom zou je nog gaan stemmen tijdens verkiezingen als je toch weet dat jouw partij nauwelijks invloed heeft in de Kamer en de politiek een vorm van handjeklap bedrijft? Waarom zou je geen vlees meer eten als je weet dat het de nationale vleesconsumptie toch noemenswaardig niet zal verminderen omdat de rest van Nederland vrolijk biefstuk blijft eten? Waarom zou je überhaupt je bed nog uitkomen, als je toch weet dat het nauwelijks uitmaakt wat je doet?

Maar als je in je bed blijft liggen, gebeurt er ook wat. Het is niet zo dat de hele wereld stopt als jij in je bed ligt te tukken. Er gebeurt alleen wat anders dan als je wél je bed uit was gekomen. En als je wél vriendelijk had geglimlacht naar de conducteur in de trein. Of als je koekjes had meegenomen voor je collega’s. Dan gebeurt er ook wat, maar dan wat anders dan als je in je bed was blijven liggen.

Zin maken

Juist omdat het complex is, juist omdat de patronen die ontstaan niet lineair zijn (er is geen direct verband tussen oorzaak en gevolg), juist daardoor maakt het uit wat je doet. En kun je, in theorie, de wereld veranderen. Nee, sterker nog: je verandert de wereld. Altijd. Met alles wat je doet. Of niet doet. Want ook door niets te doen, verandert de wereld. Maar misschien niet op een manier die jij graag zou willen.

Ook hier begint het veranderen van de wereld dus altijd bij jezelf. In wat voor wereld wil je leven? En welke bijdrage lever jij eraan om die wereld  te creëren? Dat zijn twee belangrijke vragen die wel fijn zijn om te beantwoorden. Niet één keer, waarschijnlijk, maar duizenden keren. En elke dag weer opnieuw. Dat gaat over zin. Zin om te leven en om er iets van te maken. Die zin is namelijk niet gegeven, maar is volgens de filosoof des vaderlands René Gude iets waar we dagelijks aan moeten klussen. Zin maken, ook als je even geen zin hebt.

Welke zin wil jij vandaag maken?

Dit artikel verscheen eerder op de site benkuiken.nl en vormt een van de denklijnen van het boek De Zinmakers.