Anders kijken en anders denken

Drogredenen, redeneerfouten en hoe ze te herkennen

Over het nut en de noodzaak van de maatregelen tegen het corona-virus wordt een fel debat gevoerd. Dat is logisch, want het gaat natuurlijk wel ergens over. Ongetwijfeld heb jij zelf ook een mening over, om maar wat te noemen, de avondklok, de sluiting van de horeca, de sluiting van de scholen, de anderhalve meter afstand-regel, mondkapjes…

Dat mag.

Je mag er een persoonlijke mening op na houden en je mag die ook ventileren. Dat noemen we de vrijheid van meningsuiting. Maak daar vooral gebruik van.

Wat mij echter opvalt, is dat er in het debat nogal slordig wordt omgegaan met een aantal basis gedragsregels voor een goed debat. Er worden veel drogredenen gebruikt, redeneerfouten gemaakt en andere filosofische ‘regels’ overtreden. Niet alleen door zogenoemde ‘wappies’, maar ook door hooggeleerde heren en dames die graag een punt willen maken.

Dat is jammer, en mogelijk zelfs gevaarlijk. Mensen kunnen dan dingen gaan geloven die aantoonbaar onwaar zijn, en zich bijvoorbeeld om die reden niet laten vaccineren.

Een vaccin tegen drogredeneren

Het zou daarom goed zijn dat iedereen naast een vaccin tegen het virus ook een antidosis tegen drogredenen en redeneerfouten zou krijgen, bijvoorbeeld in de vorm van een zomercursus ‘Logisch Redeneren’. Als de kinderen al een leerachterstand hebben, dan hebben de volwassenen dat op dit punt zeker ook.

Om alvast een begin te maken met deze vaccinatiecampagne, heb ik een paar van de grootste redeneerfouten op een rijtje gezet. Herken je ze in het betoog van je buurman, de politicus of ‘wappie’?

Argumentum ad ignorantiam: het argument van de onwetendheid

Deze drogreden komen we veel tegen in kringen van complotdenkers en anti-vaxxers. Zij redeneren vaak dat als iets niet bewezen onwaar is, het zo maar eens waar zou kunnen zijn. Of andersom. Er is bijvoorbeeld niet bewezen dat Covid-19 uit een laboratorium ontsnapt is, dus dat zou zo maar waar kunnen zijn (want het is tenslotte ook niet bewezen dat het niet zo is). Er is niet bewezen dat het vaccin volledig veilig is (want daarvoor zou je iedereen eerst moeten vaccineren), dus is het gewoon onveilig.

Ad hominem: een argument dat op de man of vrouw speelt.

Een mooi voorbeeld hiervan is de term ‘wappie’: door groepen mensen weg te zetten met deze term, ontsla je jezelf van de plicht om met die persoon in gesprek te gaan of op zijn argumenten in te gaan.

(Ik geef toe dat het niet altijd eenvoudig is om met mensen die een bepaalde overtuiging hebben in gesprek te zijn en te blijven, juist omdat zij veel van de gedragsregels voor een goed gesprek aan hun laars lappen. Maar toch zou het beter zijn ze hier op te wijzen in plaats van je te verlagen tot dit niveau.)

Ander voorbeeld:

Minister Grapperhaus stelt dat de avondklok nodig is om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Je denkt: ja, maar minister Grapperhaus heeft boter op zijn hoofd, weet je nog zijn bruiloft. Dus hoef ik me niet aan de avondklok te houden, dat is een onzinmaatregel.

Non sequitur: het volgt er niet uit

Dit is een drogreden waarbij de spreker een mening of conclusie formuleert die logisch gezien niet uit de argumenten of premisse volgt.

Bijvoorbeeld: 80 procent van de mensen die met Covid-19 op de IC beland is ouder dan zestig en heeft overgewicht. Dat betekent dat Covid-19 ongevaarlijk is voor mensen jonger dan zestig zonder overgewicht. Die mogen gaan feesten en zuipen en elkaar knuffelen, want waarom zouden zij zich dat moeten ontzeggen voor wat ‘dood hout’?

Secundum quid: een generalisatie op basis van een of een klein aantal voorbeelden

Deze drogreden (in het Engels cherry picking genoemd) zien we veel in het coronadebat. Je kent iemand die corona heeft gehad en die daar nauwelijks ziek van is geworden. En dus stel je: het is maar een griepje, de meeste mensen hebben er nauwelijks last van.

Veel informatie op ‘alternatieve waarheid’-sites zijn gebaseerd op de uitspraken of onderzoeken van een of een paar deskundigen, die ergens in de hooiberg van informatie, een tabel hebben gevonden die iets anders laat zien dan de grote meerderheid van deskundigen en studies. Een mooi voorbeeld daarvan was een onderzoek dat rondzingt (want dat is wat veel van deze alternatieve waarheden doen) over de sterftecijfers van Covid-19. De onderzoeker in kwestie had alle sterftecijfers door Covid-19 van alle landen in de wereld bij elkaar opgeteld en gedeeld door het aantal wereldburgers, zonder te corrigeren voor de gemiddelde leeftijd in een land.

Een vals dilemma: zwart-wit denken

Een hele simpele: als je niet tegen de maatregelen bent, dan ben je ervoor. Zonder nuance. Maar je zou bijvoorbeeld voor de avondklok kunnen zijn, maar tegen de sluiting van de scholen. Dat maakt je nog geen wappie.

Het zwart-wit denken speelt een belangrijke en vooral verwarrende rol in het debat. De regering neemt maatregelen op basis van adviezen van onder meer het OMT, maar die zijn zelden zwart of wit. Niemand die precies weet wat het effect is van bepaalde maatregelen, ook al omdat het altijd maar de vraag is of mensen zich er aan zullen houden. Toch wordt er van het kabinet verwacht dat zij goed onderbouwde keuzes maken waarin het ofwel zwart ofwel wit is.

Post hoc ergo propter hoc: na dit, dus door dit

‘Ik heb zink ingenomen en vitamine D, en ik heb geen corona gekregen, dus zink en vitamine D beschermen tegen corona.’

Hier zit een dubbele drogreden in, want naast een post hoc ergo propter hoc (na dit (het innemen van zink en vitamine D), dus door dit (heb ik geen corona gekregen)) zit er ook een argumentum ad ignoratiam in (het ontbreken van bewijs van het tegendeel; zo boven).

Oefenen met drogredenen

Dit zijn maar een paar van de redeneerfouten die mensen maken als ze verhit met elkaar in debat zijn. Soms bewust om hun gelijk te halen, heel vaak ook onbewust. Op de wikipedia-pagina over drogredenen (https://nl.wikipedia.org/wiki/Drogreden) vind je er nog veel meer.

Een leuke oefening is om de komende tijd eens te letten op de argumenten van politici en opiniemakers en eens te kijken of je er een drogreden in kunt ontdekken. Oefenstof genoeg, want niet alleen gaat het coronadebat nog wel even door, ook komen de verkiezingen eraan. Dat is een ware snoepwinkel voor de filosoof (in de dop).

Heb je leuke drogredenen gevonden? Laat het me weten door een reactie hieronder te plaatsen of door mij te mailen.

Het idee voor dit artikel ontstond door het artikel Pseudophilosophy encourages confused, self-indulgent thinking van Victor Moberger op Aeon. Eerder schreef ik over de corona-crisis en de rol van de filosoof in het debat: De filosoof en het recht om te feesten.

3 reacties

  1. Gerko

    Drogredenen, redeneerfouten en hoe ze te herkennen
    Met grote verbazing las ik uw artikel.
    “Argumentum ad ignorantiam: het argument van de onwetendheid
    Deze drogreden komen we veel tegen in kringen van complotdenkers en anti-vaxxers.”
    Nee, deze drogredenen komen we veel tegen in het algemeen. Zowel bij mensen die voor iets zijn als die tegen iets zijn. U generaliseert. U bedient zich daarna van een stroman.
    “Ad hominem: een argument dat op de man of vrouw speelt.
    Een mooi voorbeeld hiervan is de term ‘wappie’: door groepen mensen weg te zetten met deze term, ontsla je jezelf van de plicht om met die persoon in gesprek te gaan of op zijn argumenten in te gaan.”
    Netjes. Maar vervolgens gaat u generaliserend verder en suggereert u, dat die mensen met een andere overtuiging de gedragsregels aan hun laars lappen maar dat je je niet moet verlagen tot hun niveau. En weer een stroman aan het eind.
    “Non sequitur: het volgt er niet uit”
    In dit deel gaat u echt heel ver met uw stromantechniek. U presenteert een zeer boude stelling alsof die algemeen is bij de mensen die zich kritisch uitlaten over de maatregelen.
    “Secundum quid: een generalisatie op basis van een of een klein aantal voorbeelden”
    Dit is precies wat u doet in dit artikel!
    “Je kent iemand die corona heeft gehad en die daar nauwelijks ziek van is geworden. En dus stel je: het is maar een griepje, de meeste mensen hebben er nauwelijks last van.”
    Dat zou niet mijn stelling zijn en niet van velen met mij. Vooral omdat een griep een zeer onderschatte dodelijke ziekte kan zijn (in sommige jaren tegen de 10.000 doden in NL), dus iets wegzetten als gewoon maar een griepje is gevaarlijk. Ik hoor juist veel mensen zeggen, corona is heel ernstig en niet gewoon maar een griepje en daarom moet je je aan de maatregelen houden. Drogredenering.
    “Veel informatie op ‘alternatieve waarheid’-sites zijn gebaseerd op de uitspraken of onderzoeken van een of een paar deskundigen, die ergens in de hooiberg van informatie, een tabel hebben gevonden die iets anders laat zien dan de grote meerderheid van deskundigen en studies”.
    Waar baseert u dat op? Dat is een aanname. En vervolgens gebruikt een voorbeeld van 1 overduidelijke slechte redenering om generaliserend te concluderen dat het alternatieve geluid niet klopt.
    “Een vals dilemma: zwart-wit denken”
    Voorbeeld: “Er is een virus en er is maar één uitweg. Een vaccin!”
    Zo zwart-wit kom je het zelden tegen.
    Helaas is veel momenteel zwart-wit doordat enkel en alleen wordt gekeken naar de bestrijding van het virus en niet naar de maatschappelijke en economische impact van de maatregelen. Het leven bestaat uit meer dan slechts 1 ziekte. Er is m.i. ook amper een eerlijk en publiek debat van wetenschappers. Er wordt niet geschroomd om het andere geluid de mond te snoeren.
    “Post hoc ergo propter hoc: na dit, dus door dit”
    Dit komen we constant tegen, zowel bij voorstanders als tegenstanders.
    Voorbeeld: “Het aantal ICU-opnames neemt af, dus de maatregelen hebben gewerkt”
    Voorbeeld: “Het aantal ICU-opnamen is opgelopen, kennelijk houden mensen zich niet aan de maatregelen”
    U gebruikt dit artikel om vaccinatie te propageren, wat mag, maar doet alsof het gaat over redenatievaardigheden. Als u eerlijk wilt laten zien wat redeneerfouten zijn, dan zou u zichzelf niet hoeven bedienen van stromannen, cherry picking en bevooroordeelde en generaliserende voorbeelden van redenatiefouten van voornamelijk 1 bepaalde groep.

  2. Ben Kuiken

    Mooi, Gerko. En helemaal eens: niets menselijks is mij vreemd. Ik ben blij dat je mijn oproep serieus neemt en de drogredeneringen in mijn betoog hebt opgespoord. Zo komen we verder.

  3. Gerko

    Ok, ik heb blijkbaar gemist dat het artikel om drogredenen en redeneerfouten te herkennen bewust zo geschreven was. Ik heb gehapt 😀

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

© 2024 De Organisatiefilosoof

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑