De filosoof en het recht om te feesten

In een interview met NRC vraagt arts en filosoof Marli Huijer aandacht voor de nood van jongeren, van wie het sociale leven ‘on hold’ is gezet. Zij maakt daarmee een terecht punt, maar vergeet daarbij haar rol als filosoof.

Filosofen hebben de morele plicht om zich nadrukkelijk in het publieke debat te mengen. Juist omdat zij erin geschoold zijn vragen te stellen bij het schijnbaar vanzelfsprekende kunnen zij enige nuance aanbrengen in het vaak verhitte debat. Zij kunnen ons de dilemma’s tonen die in een complexe samenleving nu eenmaal voortdurend de kop opsteken en die geen eenvoudige oplossing toelaten. Een dilemma is een probleem waarvoor twee of meerdere oplossingen bestaan die allemaal even onaantrekkelijk (of aantrekkelijk) zijn. Er bestaat geen ‘juiste’ oplossing voor een dilemma, en dus zullen we moeten kiezen tussen twee (of meer) kwaden. Welke keuze het wordt, dat is onderwerp van debat.

Het juiste doen

Zo ook in het Corona-debat (of beter: debatten): de scholen wel of niet sluiten, wel of geen avondklok, lockdown of het virus zijn gang laten gaan… Het moge duidelijk zijn dat er geen eenvoudige antwoorden bestaan op de pandemie die momenteel over de wereld raast, en dat ook beleidsmakers, wetenschappers en politici proberen het juiste te doen, zonder te weten wat dat juiste is. Wel of geen maatregelen, welke maatregelen zijn effectief, wat gebeurt er als je niets doet: niemand die het weet. We struikelen de ongewisse toekomst in, en alleen achteraf kun je beoordelen wat je had moeten doen. Of, vrij naar de Deense filosoof Kierkegaard: het leven wordt achterwaarts begrepen, maar moet altijd nog voorwaarts worden geleefd.

Een dergelijke nuancering, ofwel het laten zien van meerdere perspectieven op de werkelijkheid, maken de bijdrage van filosofen aan het debat relevant en waardevol. Waar zij zich echter voor zouden moeten hoeden, is dat zij daarbij partij kiezen. Natuurlijk, niets menselijks is ook filosofen vreemd, en als mens hebben we zo onze persoonlijke opvattingen. Maar ik denk dat we die in de rol van de filosoof beter voor ons zouden kunnen houden, en vooral de nuance moeten blijven zoeken. Voor je het weet wordt je voor het karretje gespannen van een van de vele partijen, compleet met het stempel van goedkeuring van de vereniging van filosofen.

Het recht om te feesten

Een goed voorbeeld hiervan is het interview met arts en voormalig filosoof des vaderlands, Marli Huijer, in NRC. Zij maakt daarin het terechte punt dat we als samenleving niet koste wat het kost het leven van ouderen moeten willen verlengen. Het gaat ook om kwaliteit van leven, en bovendien gaat dit streven momenteel ten koste van het sociale leven van jongeren, die daar mogelijk hun verdere leven lang last van houden. Tegelijkertijd zou je kunnen stellen dat het recht van jongeren om te feesten en sociaal actief te zijn best een jaartje mag wijken voor het recht van ouderen om nog een paar jaar van hun leven (en van hun kleinkinderen) te mogen genieten. Hebben zij meer recht op een sociaal leven dan ouderen op überhaupt een leven? Of, ander argument: we moeten ons nu even allemaal sociaal ‘beperken’ om te voorkomen dat de zorg overbelast raakt. Anderzijds kun je beweren dat de huidige maatregelen zoveel schade toebrengen aan de samenleving en de economie, dat de gevolgen veel groter zullen zijn dan de pandemie zou hebben veroorzaakt.

Wat ik bedoel te zeggen is dat dit allemaal geldige argumenten zijn die je kunt hebben, en dat niemand weet wat het beste argument is. Ga er maar aanstaan om hierin keuzes te moeten maken; ik heb respect voor al die experts en politici die iedere keer maar weer man- en vrouwmoedig in talkshows en tijdens persconferenties geduldig komen uitleggen waarom ze doen wat ze doen.

De rol van de filosoof

De filosoof is echter geen expert, en ook geen politicus. Ik denk dat het de taak van de filosoof zou moeten zijn om het debat te verbreden in plaats van te verengen tot een standpunt. Standpunten en meningen zijn er in overvloed, maar waar is de nuance? Waar wordt het debat nog zorgvuldig gevoerd? Wat is dat eigenlijk, het debat zorgvuldig voeren? Hoe doe je dat? Is dat niet de taak van de filosoof, om ons daarin te begeleiden?