Anders kijken en anders denken

De bomen en het bos

Zien we door de bomen het bos niet meer, of is het eerder andersom? En wat zou ons dat kunnen leren over de organisatie en de mensen die haar vormen?

Sinds het verschijnen van mijn boek De Zinmakers roep ik tijdens een lezing soms dat de organisatie niet bestaat. Er zijn alleen maar mensen (en wat gebouwen, machines etc.), die gezamenlijk een constructie vormen dat zij de organisatie noemen. Het is een collectieve mythe, schreef Yuval Noah Harari (je weet wel, die van succesvolle boeken als Sapiens en Homo Deus), die ons in staat stelt om grote groepen mensen te verbinden.

De wereld verandert

Als ik dat tijdens een lezing vertel, kijken mensen me vaak een beetje glazig aan. Want hoezo, de organisatie bestaat niet? Wat denk je dat we hier aan het doen zijn, dan? We zijn voortdurend bezig met de organisatie. De wereld verandert, dus moeten wij ook veranderen. Tenminste, dat zeggen die goeroes allemaal. Wou jij zeggen dat je het beter weet?

Ja, misschien is ‘bestaat niet’ te sterk uitgedrukt. Want ja, er is wel iets, natuurlijk. Je kunt het misschien niet vastpakken, maar je kunt er wel van alles mee doen: kantelen, reorganiseren, failliet laten gaan (oh, nee, dan bestaat ie echt niet meer)… Dus hoe zeg je dat nou goed?

Boeddhisme

Ik kwam er niet helemaal uit. Totdat ik een citaat las in het uitstekende boek van Mathieu Weggeman, Provocatief Adviseren uit 2003. Het citaat is van de psycholoog en boeddhist Han De Wit en komt uit De lotus en de roos uit 1998.

‘We denken en spreken gemakkelijk over het bos alsof dat een op zichzelf staande realiteit is die we kunnen waarnemen. We zijn zelfs geneigd om de bomen ondergeschikt te maken aan het bos: we zeggen dan dat het bos uit bomen bestaat, dat het bos bomen bezit, alsof het bos er eerst was en zich later heeft opgevuld met bomen. Was het maar waar dat we door de bomen het bos niet meer konden zien! Het is eerder andersom: we menen een bos te zien en zien daardoor vaak de bomen niet meer. Kortom: het bos is een abstractie en bestaat niet concreet, niet los van onze geest die deze abstractie schept. Vergeleken bij die abstractie bestaan alleen de bomen concreet.’

Mooi hè!? Ik ben zelf niet heel gevoelig voor ‘Oosterse wijsheden’ in de zin dat het mij al snel te zweverig wordt, maar dit zegt hij toch mooi. En als we de woordjes ‘bos’ en ‘bomen’ nou eens zouden vervangen door ‘organisatie’ en ‘mensen’, wat krijg je dan?

Mensen ondergeschikt

‘We denken en spreken gemakkelijk over de organisatie alsof dat een op zichzelf staande realiteit is die we kunnen waarnemen. We zijn zelfs geneigd om de mensen ondergeschikt te maken aan de organisatie: we zeggen dan dat de organisatie uit mensen bestaat, dat de organisatie mensen bezit, alsof de organisatie er eerst was en zich later heeft opgevuld met mensen. Was het maar waar dat we door de mensen de organisatie niet meer konden zien! Het is eerder andersom: we menen een organisatie te zien en zien daardoor vaak de mensen niet meer. Kortom: de organisatie is een abstractie en bestaat niet concreet, niet los van onze geest die deze abstractie schept. Vergeleken bij die abstractie bestaan alleen de mensen concreet.’

En zo is het. Het interessante aan deze kleine exercitie is dat het niet alleen ons beeld van de organisatie verandert en naar mijn mening scherper maakt, maar dat er ook een politieke boodschap in verschijnt. Zinnen als dat ‘de mensen ondergeschikt’ worden gemaakt aan de organisatie en dat ‘de organisatie mensen bezit’ zijn veelzeggend in het licht van uitdrukkingen die in organisaties volop gebezigd worden om mensen te beschrijven. Denk aan ‘human resource management’ en ‘onze mensen’ (zijn ons belangrijkste kapitaal).

De volgende keer dat een manager of iemand van HR deze kreten gebruikt, kun jij nu zeggen: ja, maar ik besta tenminste!

2 reacties

  1. Rolf Baarda

    Als mensen in een betekenisvol samenwerkingsverband opereren, ontstaat er automatisch toch een nieuwe entiteit? Een die los komt van het individu. Zelfs een die meer is dan de optelsom van zijn delen. Is die abstractie dan van mindere waarde, want niet concreet? Ik ben geneigd het tegenovergestelde te beweren.

  2. Ben Kuiken

    Dag Rolf,

    Niet van mindere waarde, en ook niet meer (althans dat laatste is een waardering die afhangt van het waardesysteem dat je hanteert). Het een kan niet zonder het ander, het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het menselijk lichaam wordt gevormd door levende cellen. Kun je zeggen dat het lichaam meer waard is dan die cellen? Zonder die cellen zou het lichaam niet bestaan, dus je kunt met evenveel reden het tegenovergestelde beweren.
    Leuk hè, om daar mee te spelen?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

© 2024 De Organisatiefilosoof

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑