De klucht die de Brexit inmiddels is geworden, leert één waardevolle les: bij een complex politiek proces als dit weet niemand hoe het zich ontvouwt. We struikelen half blind de toekomst in.

Eind september was ik voor een korte wandelvakantie in het prachtige Lake District. Vriendelijke mensen, die Britten, die eigenlijk maar één boodschap hadden voor ons vastelanders: sorry! We’ve made a mess and we regret it deeply. Ze voelden zich ‘ashamed’ voor hun politici die duidelijk de controle hadden verloren en ze hoopten maar ‘for the best.’

Sombermans

Terwijl ik door de heuvels van het Lake District liep, had ik alle tijd om daar eens goed over na te denken (dat is het fijne van wandelen). En het eerste dat in mij opkwam was het idee dat niemand weet hoe dit afloopt. De sombermansen onder ons verwachten een diepe economische en politieke crisis, die de hele Westerse beschaving op zijn grondvesten zal doen schudden. De optimisten denken dat het zo’n vaart niet zal lopen en verwachten dat de Britten misschien wel hun oude glorie zullen herwinnen en de wereld naar een nieuwe, voorspoedige toekomst zullen leiden. Maar zoals gezegd: niemand die het weet.

Sterker nog: niemand die wist waarvoor hij koos toen hem de vraag werd voorgelegd: stay or leave? Uiteraard hadden tal van deskundigen vuistdikke rapporten geschreven over de gevolgen van een Brexit, maar veel verder dan de gemiddelde waarzegster met een glazen bol kwamen ook zij niet. Dat is hen niet aan te rekenen: de toekomst voorspellen is nu eenmaal heel moeilijk, zo niet onmogelijk. Niemand weet welke dynamiek de keuze voor de ene of de andere optie teweegbrengt.

Interactie

Dat komt omdat het complex is. Door de interactie van de verschillende agents ontstaan er patronen die voorspelbaar en onvoorspelbaar tegelijk zijn. Door een uitspraak van een politicus bijvoorbeeld kunnen die patronen volledig kantelen. Datzelfde kan er gebeuren als de financiële markten zich roeren of hoe de rest van Europa reageert. En dus hadden de Britten ook geen idee wat de gevolgen zouden zijn toen hen de vraag werd voorgelegd om in de EU te blijven dan wel te vertrekken. Ze wisten niet wat er zou gebeuren bij leave, en evenmin bij stay.

Eigenlijk kun je mensen deze vraag dus ook niet voorleggen, althans niet als een simpele keuze. Ze weten namelijk niet wat het gevolg is van hun keuze, die kunnen ze niet overzien. Dat is trouwens geen pleidooi tegen het referendum, want ook politici hebben geen idee. Ze zijn hooguit wat beter geïnformeerd, maar ook dat is geen garantie voor een juiste voorspelling. Ook zij kunnen zich vergissen in de dynamiek die ontstaat na een bepaalde keuze.

Ditzelfde fenomeen beperkt zich overigens niet tot de politiek: ook in organisaties spelen zich complexe processen af die voorspelbaar en onvoorspelbaar tegelijk zijn. En ook daar hebben zij van wie we verwachten dat ze deze processen doorgronden, de managers en bestuurders, vaak geen idee wat er gebeurt als zij voor keuze A of voor keuze B gaan. Alle plannen en scenario’s ten spijt.

En zo strompelen we halfblind de toekomst in, en zien we pas in de achteruitkijkspiegel wat er van onze keuzes geworden is.